Higiena rąk – informacje i wytyczne

lic. rat. med. Jerzy A. Kozłowski

Na rękach znajduje się średnio 150 różnych gatunków bakterii, wirusy i inne patogeny. W zapobieganiu przenoszenia chorób ważna jest higiena rąk. Zwłaszcza w przypadku personelu medycznego oraz osób mających kontakt z osobami chorymi higiena rąk ma pierwszorzędne znaczenie. Zakażenia szpitalne stanowią bardzo poważny problem epidemiologiczny i ekonomiczny na całym świecie.

Higiena rąk personelu medycznego

Higiena rąk oraz stosowanie rękawic to najtańsze i najprostsze, a jednocześnie wysoce skuteczne sposoby przeciwdziałania zakażeniom szpitalnym i poza szpitalnym. Badania obserwacyjne wykazują związek pomiędzy stopniem higieny rąk a występowaniem zakażeń oraz szczepów wieloopornych [1].

Ręce należy dezynfekować każdorazowo przed i po kontakcie z pacjentem i jego środowiskiem. Dane Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków wskazują, że personel medyczny nie zawsze dba o czystość rąk w należyty sposób [2]. Niekiedy nadużywane jest stosowanie rękawiczek medycznych, których używa się zamiast mycia lub dezynfekcji rąk, a nie jako dodatkowe zabezpieczenia.

Przeczytaj też: kiedy trzeba nosić rękawiczki?

Mycie czy dezynfekcja?

Przed kontaktem i po kontakcie z pacjentem ręce należy dezynfekować, natomiast higieniczne mycie rąk należy przeprowadzać w sytuacjach, w których personel kończy wizytę, wchodzi do dyżurki, przed posiłkami, po i przed toaletą lub gdy dłonie są widocznie zabrudzone. W pozostałych sytuacjach należy przeprowadzać dezynfekcję, która jest szybsza i skuteczniejsza [2].

Stosowanie rękawiczek medycznych nie zwalnia z obowiązku utrzymywania higieny rąk. Dezynfekcja powinna być przeprowadzana każdorazowo przed założeniem rękawiczek i po ich zdjęciu [2].

Higiena rąk na co dzień – profilaktyka i kontrola zakażeń

Nie tylko personel medyczny jest zobowiązany do utrzymywania czystości skóry. Dotyczy to każdego, ponieważ mycie i dezynfekcja rąk to najprostszy sposób na ograniczenie roznoszenia się zakażeń, również tak powszechnych, jak przeziębienie, grypa, czy wirus SARS-CoV-2, z którym obecnie zmaga się cały świat.

Prawidłowe mycie rąk wraz z zachowaniem innych zasad higieny i profilaktyki znacząco ogranicza ryzyko przenoszenia zakażeń. Rękoma bezwiednie i instynktownie dotykamy okolic twarzy, co może prowadzić do wnikania wirusów i bakterii przez błonę śluzową ust i nosa.

Wytyczne dotyczące higieny rąk

Wskazaniami do higieny rąk są: widoczne zabrudzenia lub poplamienia płynami ustrojowymi, kontakt z pacjentem i jego otoczeniem, wykonywanie aseptycznych procedur. Mycie lub dezynfekcję rąk wykonuje się też po zdjęciu niesterylnych i sterylnych rękawic, przed przygotowywaniem leków, żywności, po skorzystaniu z toalety i we wszystkich pozostałych sytuacjach, w których zachodzi prawdopodobieństwo przeniesienia drobnoustrojów [4].

Technika higieny rąk przy użyciu preparatu dezynfekującego

Czas procedury wynosi 20-30 sekund:

1. Nabierz preparat na powierzchnię dłoni.

2. Rozetrzyj preparat, pocierając wewnętrzne części dłoni.

3. Połóż jedną dłoń na grzbiecie drugiej ręki i rozetrzyj środek dezynfekcyjny, a następnie zmień strony i wykonaj to samo.

4. Złóż dłonie wewnętrzną stroną przeplatając palce.

5. Grzbiet palców schowaj w drugiej dłoni, splatając je razem i wykonaj kilka ruchów.

6. Obrotowo pocieraj kciuk jednej, a następnie drugiej dłoni.

7. Obrotowo pocieraj wnętrze dłoni zaciśniętymi palcami drugiej, a następnie zmień strony [4].

Technika higieny rąk przy użyciu wody i mydła

Czas trwania procedury higienicznego mycia rąk wynosi 40-60 sekund.

1. Nabierz mydło z podajnika.

2. Pocieraj rozprostowane dłonie.

3. Połóż jedną dłoń na grzbiecie drugiej ręki, wetrzyj mydło, następnie zamień strony.

4. Złóż dłonie przeplatając palce i pocieraj.

5. Zahacz grzbiet palców dłoni o drugą, splatając je razem, a następnie wykonuj ruchy posuwiste.

6. Kciuki umyj ruchem obrotowym w zaciśniętej dłoni.

7. Masuj wewnętrzną część dłoni zaciśniętymi palcami [4].

8. Opłucz ręce pod bieżącą wodą.

9. Wytrzyj ręce jednorazowym ręcznikiem.

10. Nie dotykaj rękami kranu, użyj łokcia lub ręcznika papierowego do zakręcenia wody.

Personel medyczny powinien mieć zapewniony dostęp do skutecznych środków ochrony, ale nie należy łączyć mycia rąk i dezynfekcji, o ile nie ma widocznych zabrudzeń. W przypadku zanieczyszczenia i dostrzegalnych zabrudzeń mycie rąk wykonuje się przed dezynfekcją. Rękawice medyczne nie mogą zastępować higieny rąk. Zawsze, gdy jest to konieczne i racjonalne należy używać rękawiczek, a po zakończeniu czynności zdjąć je i zdezynfekować ręce.

5 momentów higieny rąk

To kiedy należy dbać o higienę rąk w warunkach szpitalnych i w kontakcie z pacjentem, dobrze opisuje tzw. 5 momentów higieny rąk:

Przed kontaktem z pacjentem – każdorazowo bezpośrednio przed stycznością z chorym należy zadbać o higienę rąk w celu ochrony pacjenta przed drobnoustrojami.
Przed czystą/aseptyczną procedurą – bezpośrednio przed wykonaniem medycznej czynności. Dezynfekcję rąk przeprowadza się w celu ochrony pacjenta przed szkodliwymi drobnoustrojami.
Po ekspozycji na płyny ustrojowe – gdy masz kontakt z dowolnymi płynami ustrojowymi, w celu ochrony siebie i środowiska szpitalnego wykonaj procedurę higieny rąk po zdjęciu rękawiczek.
Po kontakcie z pacjentem – w celu ochrony siebie i środowiska szpitalnego.
Po kontakcie z otoczeniem pacjenta – tam również znajdują się drobnoustroje, dlatego higiena rąk personelu medycznego powinna obejmować każdą sytuację po kontakcie z przedmiotami, które dotykał pacjent [3].

Bibliografia:

1. European Centre for Disease Prevention and Control. Infection prevention and control for COVID-19 in healthcare settings – Fourth update. 3 July 2020. ECDC: Stockholm; 2020;

2. dr n. med. Tomasz Ozorowski, Higiena rąk personelu medycznego w Polsce, portal mp.pl )04.05.2018);

3. Geneva, World Health Organization „Your 5Moments for Hand Hygiene”. May 2009

4. Wytyczne WHO dotyczące higieny rąk w opiece zdrowotnej – podsumowanie” ©World Health Organization 2009 WHO/IER/PSP/2009.07

5. dr med. Jacek Mrukowicz, Higiena rąk, portal mp.pl (06.10.2016)