Kiedy trzeba nosić rękawiczki? Wskazówki WHO

Autor: lic. rat. med. Jerzy A. Kozłowski

Rękawiczki ochronne zapewniają bezpieczeństwo pacjentom i pracownikom systemu ochrony zdrowia. W Polsce zakażenia związane z opieką zdrowotną dotyczą nawet ok. 700 000 pacjentów rocznie.[1] Zakażenia szpitalne są dużym problemem zdrowia publicznego, a WHO szacuje, że na świecie w skali roku ich leczenie pochłania nawet 80 miliardów dolarów.[1] Nic więc dziwnego, że duży nacisk kładzie się na poprawę jakości systemów kontroli zakażeń i potrzebę stosowania środków ochrony osobistej.

Nie takie jasne zasady zakładania rękawiczek jednorazowych

W teorii kwestia tego, kiedy zakładamy rękawiczki jednorazowe, jest intuicyjna i każdy pracownik systemu ochrony zdrowia nie powinien mieć problemu z odpowiedzią na to pytanie – w praktyce sytuacja wcale nie jest oczywista. Między innymi dlatego WHO opracowało schemat, nazwany „piramidą pomagającą podejmować decyzję, kiedy należy nosić (lub nie) rękawiczki”.

Po pierwsze: higiena rąk

Rękawice jednorazowe chronią pacjenta oraz pracowników medycznych, opiekunów czy osoby udzielające pomocy, przed ryzykiem zakażenia i zapobiegają przeniesieniu czynników biologicznych za pośrednictwem rąk. Dłonie są głównym źródłem transmisji nawet do 90% patogenów.

Drobnoustroje utrzymują się na skórze po kontakcie ze skażonymi powierzchniami. Czas ten wynosi średnio od 2 do 60 minut, jednak w przypadku niektórych patogenów może być znacznie dłuższy, np. dla rotawirusa wynosi do 4 godzin, dla Staphylococcus aureus powyżej 2,5 godziny, a dla E. coli do 90 min[2]. Z kolei koronawirus SARS-CoV-2 może przetrwać do 3 godzin w formie aerozolu, do 24 godzin na powierzchni kartonowej, i do 72 godzin na stali nierdzewnej lub plastiku.[3]

Zasady używania rękawiczek jednorazowych

Nakaz noszenia rękawiczek obowiązuje cały personel medyczny. Tylko skuteczna i dokładna higiena rąk, zachowanie zasad bezpieczeństwa oraz zakładanie jednorazowych rękawic ochronnych pozwalają na zminimalizowanie ryzyka zakażenia lub przeniesienia patogenu. Należy przestrzegać następujących zasad: pracować w odzieży z krótkim rękawem (oprócz pewnych wyjątków) i bez biżuterii mogącej przebić rękawiczkę; pilnować higieny paznokci oraz skóry rąk, a także stosować odpowiednio dobrane rękawice zapewniające komfort i odpowiedni poziom ochrony.

Pracownicy medyczni powinni być przeszkoleni w zakresie prawidłowego zakładania i zdejmowania rękawic, okazuje się bowiem, że podczas ich zdejmowania nawet w niemal 53% przypadków dochodzi do niebezpiecznego zanieczyszczenia skóry (amerykańskie badanie z 2015 roku na grupie 435 pracowników).[1]

W jakich sytuacjach powinniśmy zakładać rękawiczki ochronne?

Zaproponowana przez WHO „piramida pomagająca podejmować decyzję, kiedy należy nosić (lub nie) rękawiczki” pomaga ustalić, kiedy zakładamy rękawiczki jednorazowe, w jakich sytuacjach wymagane są rękawice jałowe, a w jakich nie ma potrzeby.

Rękawiczki ochronne jednorazowe nie są wymagane*:

W przypadku braku ekspozycji na krew, płyny ustrojowe pacjenta i kontaktu ze skażonym środowiskiem, powierzchniami czy przedmiotami.
W przypadku bezpośredniego kontaktu z osobą, u której wykonuje się: pomiar ciśnienia tętniczego krwi, pomiar tętna, kąpiel i ubieranie pacjenta, transport, pielęgnacja oczu i uszu (bez wydzieliny) itd. Piramida WHO wskazuje również na brak konieczności zakładania rękawiczek przy iniekcjach podskórnych i domięśniowych,[4] jednak stanowisko konsultanta krajowego w dziedzinie pielęgniarstwa epidemiologicznego jest odmienne.[5] Ważne: informacje te nie dotyczą wyjątkowych stanów np. epidemiologicznych.
W przypadku pośredniej styczności z pacjentem bez ryzyka kontaktu z krwią i wydzielinami. Do takich czynności należą np. podawanie leków doustnych, podawanie tlenu, wykonywanie dokumentacji medycznej itd.

*Z wyjątkiem stanów epidemiologicznych np. w obliczu pandemii COVID-19 lub innych.

Mimo iż we wskazanych sytuacjach rękawiczki nie są wymagane, nie oznacza to, że nie można ich nosić dla własnego bezpieczeństwa. Ponadto powyższe punkty nie dotyczą kontaktu z pacjentami poddanymi izolacji kontaktowej.[4]

rękawice ochornne

Obowiązek noszenia rękawiczek niejałowych:

W każdej sytuacji, w której zachodzi możliwość kontaktu z krwią, płynami ustrojowymi i wydzielinami.
Przy bezpośredniej styczności z krwią, błonami śluzowymi, uszkodzoną skórą, materiałem potencjalnie skażonym przy zabiegach i badaniach medycznych oraz diagnostycznych.
Przy pośrednim kontakcie z pacjentem w sytuacjach, w których otoczenie może być skażone wydzielinami, krwią lub płynami ustrojowymi.[4]

Obowiązek noszenia jałowych rękawiczek jednorazowych:

Jednorazowe rękawiczki jałowe należy zakładać zawsze w przypadku wykonywania procedur chirurgicznych, odbierania porodu, inwazyjnych procedur radiologicznych, procedur związanych z dostępem naczyniowym, czy przygotowaniem żywienia pozajelitowego i chemioterapeutyków.[4]

Noszenie rękawiczek – podsumowanie

„Piramida pomagająca podejmować decyzję, kiedy należy nosić (lub nie) rękawiczki” to klarowny i polecany schemat, który uzupełniony o odpowiednią higienę rąk i przestrzeganie procedur medycznych może zmniejszyć nawet o połowę liczbę zakażeń szpitalnych oraz znacząco zwiększa bezpieczeństwo samego personelu. Rękawice nie tylko zmniejszają ryzyko przeniesienia czynników biologicznych za pomocą rąk, ale też w dużym stopniu ograniczają liczbę wystąpień zakażeń pracowniczych, np. przy zakłuciu zatrzymują mechanicznie ok. 50% materiału biologicznego.[1]

Ponadto warto uczulać, aby nie tylko pracownicy ochrony zdrowia, ale też na przykład członkowie rodziny odwiedzający chorego w szpitalu, co najmniej dezynfekowali dłonie, a w określonych sytuacjach także stosowali rękawiczki jednorazowe.

Bibliografia:
1. dr. Beata Ochocka, „Piramida stosowania rękawiczek ochronnych WHO – polska perspektywa; kilka uwag i refleksji o groźnych infekcjach”, Magazyn Pielęgniarki Operacyjnej, #1(18)/2017 s.7-9;
2. dr n. med. Katarzyna Majda, lek. Sławomir Gondek, „Zmniejszenie ilości zakażeń szpitalnych poprzez odpowiedni dobór rękawic”, Skamex Sp. z o.o. Sp.k.;
3. Materiały Ministerstwa Zdrowia i NFZ, „Przestrzeganie higieny chroni przed koronawirusem”, portal internetowy pacjent.gov.pl (16.03.2020);
4. World Health Horganisation, „Hand Hygiene: Why, How & When?”, portal who.int;
5.„Stanowisko Konsultanta Krajowego w dziedzinie pielęgniarstwa epidemiologicznego w sprawie używania rękawic ochronnych do wykonywania iniekcji podskórnych, śródskórnych i domięśniowych”, portal pieleganiarki.info.pl (21.09.2010);
6. Stowarzyszenie Epidemiologii Szpitalnej, „Higiena rąk w placówkach medycznych na podstawie rekomendacji Światowej Ochrony Zdrowia”, Szkolenie dla pracowników medycznych, portal ses.edu.pl;