Zakażenia miejsca operowanego

Zacznijmy od prostego pytania: jak powszechne są infekcje chirurgiczne?

Obecnie zakażenia miejsca operowanego (ZMO) to jedne z najczęstszych infekcji, które mogą wystąpić zarówno podczas hospitalizacji, jak i po wypisie ze szpitala. Na przykład w przypadku operacji cholecystektomii znaczny wzrost takich zakażeń obserwowano corocznie w latach 2011-2014. Dlatego kluczowe jest poznanie sposobu ich powstawania i zrozumienie związanych z nimi konsekwencji, aby zaplanować strategie ich zapobiegania i/lub leczenia.

Zgodnie z National Nosocomial Infection Surveillance System (NNIS), ZMO pojawiają się w ciągu 30 dni od zabiegu chirurgicznego (lub w ciągu roku, jeśli w miejscu pozostaje implant). ZMO mogą należeć do jednej z trzech kategorii, w tym:

  • Powierzchowne ZMO – dotyczy skóry lub tkanki podskórnej w obrębie nacięcia
  • Głębokie ZMO – obejmuje mięśnie i otaczające je tkanki
  • ZMO narządu lub przestrzeni — może znajdować się w dowolnym obszarze ciała innym niż skóra, mięśnie i otaczająca tkanka przecinana lub manipulowana podczas operacji (narządy lub przestrzeni między organami).

Czynnikiem etiologicznym ZM są najczęściej mikroorganizmy żyjące na skórze, ale mogą to być też drobnoustroje bytujące w innych okolicach ciała lub znajdujące się w środowisku sali operacyjnej lub na narzędziach chirurgicznych. Niektóre z tych patogenów mogą powodować krytyczne zakażenia prowadzące do rozwoju sepsy, ciężkiego uszkodzenia narządów a nawet zgonu pacjenta. ZMO można przypisać głównie drobnoustrojom takim jak Escherichia coli, enterokoki, paciorkowce, Candida albicans¸ Pseudomonas i Staphylococcus aureus.

Typowe konsekwencje ZMO to:

  • Przedłużenie hospitalizacji pacjentów
  • Wzrost kosztów związanych z opieką dla placówki/infrastruktury opieki zdrowotnej
  • Daleko idące negatywne skutki dla zdrowia psychicznego i fizycznego pacjenta
  • Śmierć

W całej Europie przeprowadzono kilka badań naukowych monitorujących problem zakażeń miejsca operowanego. Jedno z takich badań prowadzono we Włoszech, objęło ono 4665 pacjentów. W tej próbie pacjentów ZMO wystąpiło u 241 pacjentów, co stanowiło 5,2% badanej grupy. Wysokie wskaźniki zapadalności na ZMO stwierdzono również w odniesieniu do operacji okrężnicy (18,9 %) i operacji żołądka (13,6 %). Dodatkowe koszty związane z ZMO w procedurach ortopedycznych i traumatologicznych we Włoszech również zostały przeanalizowane w oddzielnym przypadku. Szacowany, średni koszt wyniósł 9 560 EUR na każde wydarzenie. Maksymalne koszty mogą osiągnąć nawet 32 000 euro. Dla przykładu szacuje się, że w  Szwajcarii zakażenia miejsca operowanego stanowią 31% zakażeń związanych z opieką zdrowotną i generują koszt 230 milionów franków rocznie.

Metody zapobiegania

Praktyka wskazuje, że używanie wszystkich właściwych narzędzi w tym, usprawnienie procedur sterylizacji i promowanie prawidłowego usuwania zużytego materiału może znacznie zmniejszyć ryzyko zakażenia. Środki, które należy podjąć, dotyczą prawidłowej aseptyki i prawidłowych technik chirurgicznych.

Poniżej znajdują się procedury zdecydowanie zalecane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i inne gremia fachowe:

Jak dobrze Twoja placówka wypada na liście kontrolnej infekcji miejsca operacji WHO?

Narzędzia sprzętowe do walki ZMO

Jak wskazuje punkt 3 na powyższej liście, dodatkowym czynnikiem, który może utorować drogę do ZMO, może być używanie tradycyjnych golarek lub maszynek do golenia do usuwania włosów w miejscu zabiegu chirurgicznego. Dzieje się tak, ponieważ lekarze usuwając włosy, mogą uszkodzić skórę pacjentów. Dlatego zdecydowanie zaleca się używanie strzygarek do strzyżenia włosów ponad poziomem skóry. Należy też stosować jednorazowe ostrza, które odpowiednio używane zmniejszają ryzyko nacięć i skaleczeń oraz poprawiają bezpieczeństwo.¹⁰

W długich zabiegach warto rozważyć zastosowanie folii operacyjnych uwalniających powidon jodu. W ten sposób przedłużana jest skuteczność przedoperacyjnych zabiegów związanych z myciem i dezynfekcją.

Kolejnym niezmiernie ważnym czynnikiem jest stosowanie właściwych rękawic chirurgicznych. Oprócz wysokiej szczelności, rękawice powinny być odpowiednio dobrane do typu zabiegu operacyjnego. Np. w ortopedii i innych ciężkich zabiegach warto stosować rękawice podwójne podczas, gdy do delikatnych procedur wymagających szczególnej precyzji najlepiej sprawdzają się rękawice mikrochirurgiczne.

Z punktu widzenia prewencji zakażeń miejsca operowanego ważne jest, aby w sytuacji, gdy dojdzie do uszkodzenia rękawicy w trakcie zabiegu na skórze lekarza lub pielęgniarki znajdowało się jak najmniej drobnoustrojów, które przetrwały proces dezynfekcji rąk. Stan skóry, a zwłaszcza jej wysuszenie i uszkodzenia spowodowane np. reakcjami alergicznymi na lateks naturalny sprzyjają zwiększonemu nosicielstwu bakterii (w literaturze odnotowuje się nawet trzykrotnie zwiększoną ilość bakterii vs. skóra zdrowa) a jednocześnie zmienia się też profil drobnoustrojów, gdyż znacznie częściej występują bakterie ze szczepów bardziej zjadliwych i wielolekoopornych.

Świetnym rozwiązaniem jest dobór właściwych rękawic wykonanych z materiałów syntetycznych, pozbawionych alergenów wolnych od przyspieszaczy wulkanizacji (akceleratorów), obecnie najbardziej polecane są rękawice produkowane z poliizoprenu lub neoprenu.

Podsumowanie

Koszty leczenia powikłań związanych z ZMO są bardzo wysokie. Dodatkowe obciążenie psychiczne i fizyczne pacjentów jest nie pożądane. Zakażeniom miejsca operowanego można skutecznie zapobiegać i zdecydowanie warto to robić.

lek. Sławomir Gondek